Özet
TOPLUMCU GERÇEKÇİ ROMANLAR BAŞTA OLMAK ÜZERE EDEBİ ESERLERİN SOSYOLOJİ ALANINDA VERİ OLARAK KULLANILABİLİRLİĞİ
Geleneksel toplumdan modern sanayi toplumuna geçişte yaşanan toplumsal krizleri
çözümlemek amacıyla XIX. yüzyılda Batı’da ortaya çıkan sosyoloji, toplumun dinamiklerini
normlar, değerler, toplumsal ilişkiler, dinî inançlar, bireyin toplum içindeki rolü ve
konumu gibi konular etrafında anlamaya çalışır. Toplumu aynı çerçevede değerlendirip
kurguladığı romanlarda bu dinamikleri yorumlayan edebiyat, ilişkiler ve değerler ağı
içinde gözlemlediği insanlardan seçtiği başat tiplerle dönemin sorunlarını incelerken,
sosyolojiye veri sağlamaktadır. Sosyolojinin araştırma alanı olan aile yapısı akrabalık
bağları, komşuluklar, kentler ve köyler gibi tüm yaşamı saran kurumsallaşmış insan ilişkileri,
sosyologlar onları anlamlandırmadan önce failleri tarafından isimlendirilmiş ve
sağduyu ile yapılandırılmıştır. Aynı olguyu imgelem yoluyla yaşadığı tarihi süreç ve yapıyla
ilişkilendiren bir sosyolog ile edebiyatçı arasındaki fark; edebiyatçı olguyu sağduyu
ile yorumlarken sosyoloğun evrensel kuramlar içinde sosyolojik boyutunu anlamlandırmasından
ibarettir. Bir edebiyatçı hayata tuttuğu projeksiyonla sıradan bir olayı nedensonuç
bağlamında hikâyeleştirirken bir sosyolog aynı sıradanlığı sorunsallaştırmaktadır.
Bir edebî eseri toplumsal zeminden hareketle anlama amacı güden sosyolojik eleştiriyi,
tersten okumayla, toplumu ürettiği edebi eserler yoluyla anlama hedefi gütme, edebiyat
ve sosyolojinin iç içe geçmiş disiplinler olduğunu pekiştirmektedir. Engels’in, Fransız
tarihinin adresi olarak Balzac’ın romanlarını göstermesinden, doğuşundan itibaren Türk
edebiyatında roman konularının dönemin sorunsalına göre değişmesine, Mısır edebiyatında
gerçekçi romanların toplumsal değişime ayna tutmasına kadar pek çok örnek, edebiyatın
sosyolojiye veri sağlamadaki başarısına işaret etmektedir. Bu çalışmanın hedefi,iki disiplin arasındaki ilişkiye işaretle, roman okumalarının sosyoloji alanındaki önemine
vurgu yapmaktır.
Anahtar Kelimeler
Edebiyat, Sosyoloji, Roman, Toplum, İmgelem.
