Özet
CESSAS’A GÖRE İLLETİN TAHSİSİ
İslâm hukukunda nasslarda yer almayan bir meselenin çözüme kavuşturulmasında
kıyasın büyük bir önemi bulunmaktadır. Kıyasla Kur’ân, Sünnet ya da icmâ’da hükmü
belirtilen bir olayla hükmü nassta yer almayan meselenin çözüme kavuşturulması mümkündür.
Kıyasın temel yapı taşı ise illettir. İslâm hukukçuları illet hakkında detaylı incelemelerde
bulunmuşlardır. Bu konulardan birisi ise illetin tahsisidir. İlletin tahsisi; illetin
bulunmasına rağmen bir engel sebebiyle hükmün bulunmamasıdır. Usûlcüler illetin tahsisi
hususunda genel olarak cevaz verenler ve vermeyenler şeklinde iki kısma ayrılmışlardır.
Kerhî (ö. 340/952), Cessâs (ö. 370/981), Debûsî (ö. 430/1039) ve Iraklı Hanefîlerin
çoğunluğu illetin tahsis edilebileceğini benimsemişlerdir. Pezdevî (ö. 482/1089), Serahsî
(ö. 482/1090?) ve Ebü’l-Yüsr (ö. 493/1100) gibi Maverâünnehir fakihlerinin ekseriyeti
illetin tahsisine karşı çıkmışlardır. Cessâs tahsis ile istihsan arasında bağlantı kurarak
istihsanın bir nev‘înin illetin tahsisi sonucunda meydana geldiğini savunmuştur. Bu
araştırmada Cessâs’ın görüşü esas alınarak iki grup arasında karşılaştırılma yapılmıştır.
Gerçekleştirilen incelemenin sonucunda illetin tahsisi meselesinin pratiğe yansımadığı
tespit edilmiştir. Tahsis olduğu belirtilen yerlerde kıyasın icâb ettiği hüküm Cessâs’a göre
engel diğer usûlcülere göre illetin oluşmaması sebebiyle meydana gelmemiştir.
Anahtar Kelimeler
İslâm, Hukuk, Usûl, Hanefî, Cessâs, İllet, Tahsis.
